Hüquq mədəniyyəti
Hər bir xalqın hüquq mədəniyyəti onun hüquq düşüncəsinin tarixi təkamülündən və davranış modelindən qaynaqlanır. Hüquq mədəniyyəti ilkin yanaşmada bəzən konkret hüquq münasibətlərinə şamil edilən anlayış kimi başa düşülür. Lakin klassik fəlsəfi hüquq təlimlərinə nəzər salsaq görərik ki, hüquq-əxlaq və mənəviyyat məsələlərini özündə ehtiva edən daha zəngin sosial-mədəni münasibətlər sistemidir. Dünya fəlsəfi fikrinin parlaq simalarından olan alman filosofu Hegel hüququ ruh və idrak hadisəsi hesab edir.
Fransız fikir adamı Frederik Bastiata görə, biz özümüzü, azadlığımızı və əmlakımızı qorumaq kimi Allahın verdiyi təbii hüquqa sahibik.
Beləliklə, hər bir şəxsin davranışı, düşüncəsi onun bir hüquq subyekti kimi hüquqi mədəniyyətinin göstəricisidir. Hüquq mədəniyyətinin ən vacib komponenti hüquq düşüncəsidir. Hər bir şəxsin hüquq konteksində davranışı onun həm də hüquq düşüncəsinin ifadəsidir.
XXI əsr arxada qoyduğu zamana münasibətdə daha çox insan fenomeninin önə keçməsi ilə fərqlənir. Bəşəriyyət son nəticədə o qənaətə gəldi ki, bütün ictimai formasiyalar, bütün dövlətlər fərdin hüquqlarının reallaşması və təmini fonunda əhəmiyyətli olur.
Təsadüfi deyil ki, XX əsrin ortalarında dünyanın ən nəhəng siyasi təşkilatı olan BMT tərəfindən qəbul edilmiş Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi XX əsrin sonunda dünyanın böyük bir hissəsini əhatə edən, onu öz yuridiksiyasi altında birləşdirən Strasburq Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin yaradılması ilə nəticələndi.
XXI əsr dünyada mədəniyyətlərin savaşı və dialoqu əsridir. Dünya qloballaşır, bu, günümüzün gerçəkliyi, özü-özlüyündə qarşısıalınmaz bir prosesdir. Qloballaşma fonunda fərqli mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların toqquşması isə məhz dialoq fəlsəfəsini aktuallaşdırır.
Hüquq mədəniyyətinin vacib konponentlərindən biri də məhz hüquqların hüdudunu düzgün müəyyənləşdirməkdir. Hər bir şəxs başa düşməlidir ki, onun hüququ digər vətəndaşın hüquqlarının sərhədinə kimidir.
Dünyanın qlobal hüquq problemləri ilə bərabər fərdi hüquqlar və onların reallaşdırılması məsələsi də bu günkü hüquq mədəniyyətinin əsas istiqamətlərindəndir. Fərdi hüquqlara münasibətdə nümayiş etdirdiyimiz ayrı-ayrı stereotiplər və onun müxtəlif çalarları hüquq mədəniyyətimizin göstəricisidir. Bu istiqamətləri öyrənmək və bir çox eynilikləri dağıtmaq qarşıda duran ən aktual problemdir.
Səməd Vəkilov, hüquqşünas
